Månelyst

Dette er til fugleungen, på dagar med tjukke skyer over himmelen om kvelden.

Fugleungen elskar nemleg månen. Det er eit av dei få orda der ho uttalar alle konsonantar og vokalar heilt riktig, og ho gjer det så tydeleg at heile fuglefamilien også uttalar mÅnEn svært tydeleg og velartikulert.

Månen er langt unna. 384 000 kilometer, om lag like langt som lyset brukar på eit sekund. Lenger enn fugleungen rekk å springe på ein kveld, sjølv med hennar raske steg. Ein kveld sprang ho søraustover, mot månen, nedover grusvegen med eit klart mål. "Hente månen!" ropa ho medan ho sprang. Men månen er tung, veit du, steintung og diger, og verkeleg ikkje enkel å hente. Dersom ein hadde lagt månen oppå Europa, hadde den strukke seg frå Madrid til Moskva. Det er mykje lenger enn til farmor og farfar, det, fugleungen!

Ho er litt bekymra for at han kan vere laga av ost, nokon meiner det, for mus et jo ost. Men ville dei klare å ete heile månen, tru? "Neeeii mamma", sånn kan det ikkje vere. Månen er ein diger ball av stein og sand. Den har faktisk ei tynn atmosfære, men det er så lite partiklar i den at det nesten ikkje tel.

Månen er vanskeleg å fotografere. Liten fugl prøvar og prøvar, men får det liksom ikkje heilt til. Fugleungen bryr seg ikkje så mykje med det, berre ho slepp å stille opp på bileta. Bilettaking har ho fullstendig mista interessen for. Det er så mykje anna artig i verda enn å sjå på eit fotoapparat.

 "Månen botte", seier fugleungen når månen smett bakom ein husvegg eller eit grantre. Han dukkar brått opp att om ein går litt til, og då er det viktig å sei "Heia, månen!" Det er mest som ein gammal ven ho helsar på.

Eg kjenne deg måne, 

som står ved ditt speil

Bak den fjernaste blåne 

og file ringfingerneil

Med ansiktet vendt bort 

fra talløse menn

Som du hidre med morild

du slukke igjen

Eg kjenne deg måne, 

som står ved ditt speil

Sjøl din glans må du låne

og brev med kjærlighetsseil

har du åpna og brutt,

men forløse hver natt

Bare kulde, og står der

bestandig forlatt

(Forfengelige måne, Vamp)

Og det er alltid den samme sida av månen vi ser. Sjå berre på denne spennande illustrasjonen av månefasane, som fugleungen sikkert kunne sett på i fleire timinutt: Lunar libration with phase2





Julemånen i vindauget lyser om kapp med kuler og stearinlys. Ein skulle tru julelysa tok bort noko av måneglansen, men den ekte månen verkar berre enno meir sterk og klår mot dei kunstige lampene innandørs og ute på trea. Månen har vi alltid. Sjølv om han fjernar seg nokre centimeter frå jorda kvart einaste år.

Trearma julelys

Hellige tre kongers lys, eller berre trearma julelys, er ein lang juletradisjon i fugleslekta.
Dei skal dyppast i slutten av november, tradisjonelt den 25., men iallfall før den verste julestria set inn. Det er særlege reglar for når ein får lov å kveike dei, på julaftan kan dei brennast noko, men dei må slukkast før dei er nedbrende, og skal stå til 13. dag jul, då dei skal brennast ned så langt ein tør.
Det var den trettande dagen etter julaftan, altså 6. januar, som var Hellige tre kongers aften, og den dagen dei tre kongane skulle ha klart å funne stallen og Jesusbarnet.

Lysa dyppast langsamt og med tolmod. Det passar fugleslekta ganske godt, dei er seige og likar einsformig og meditativt arbeid om ein har sett av tid til det. Prosessen tek mange timar, i år tok det sju, men det var med ein dryg dugurdspause i godt selskap.

Det må vere ei viss blanding av parafin, stearin og bivoks om det skal bli bra, og det var ein del matematikk i forkant av smeltinga for å finne rette forholdet. 4 delar parafin, 1 del stearin og bittelitt bivoks for lukt og avkviting.
Veiken bindast opp på ein trepinne, ein som heng rett ned og er tynga ned med eit lite mutterlodd i starten, og ein som heng i ein u frå kvar side. Dei er ikkje festa i midten i starten, men festar seg sjølv saman etter kvart.

Stearin og parafin smeltast i vassbad i eit breidt kar. Det optimale er 65 grader, varmare gir sakte vekst av lysa, kaldare kan gje klumpete masse og ujamne lys. Bivoks har ein i etter nokre dypp, det hastar ikkje så mykje ettersom grunnen til at det er med mest er utsjånad og litt lukt.

Den første dyppinga må vere utan vatn, slik at veiken ikkje blir fuktig inni. Eit sprakande trearma lys på julaftan varslar om eit dårleg år...!
Når dei første dyppingane er ferdige, er det greit å fylle på med varmt vatn frå undersida av dyppekaret, slik at lysmassen flyt opp. Då får ein brukt meir av massen utan å smelte seg ihjel.

Å ha rett temperatur og vakte over den er svært viktig. Å forlate eit passeleg varmt kar og til dømes ete ein lang lunsj, er dumt. Ting endrar seg medan ein ikkje er der...

Aller helst skal ein ha julemusikk og klementiner til arbeidet, og rommet ein arbeider i er med fordel litt kjøleg, slik at lysa kjølnar raskt mellom dyppa. Men meir ubehageleg er det jo å stå ute i bua og hutre - då må ein mest ha ein tekopp å varme seg på også...
Det er veldig koseleg å dyppe lys, meditativt å dyppe åleine eller i eit par, sosialt og triveleg å vere ein liten gjeng. Dette er ein tradisjon som ikkje blir broten med det første!

Trearma lys er ei julehelsing til nokon som fortener det og forventast å sette pris på det. Dei passar i storleik svært godt i ei pappeske det har vore 4 sekspakningar med boksøl i, som liten fugl tømmar nærbutikkane for i tida før dyppinga skal skje. Dei finaste er dei det står 'Brygget i regnet' på, eller helst berre 'God jul' eller ingenting.

Då kan jula berre komme!

Lys i mørkret

Det er førjulstid i skogen, fuglane er svoltne på noko godt som nøtter og juleknask, både dei inne og dei utanfor. Det tennast lys, tre i dag, i moseskåla plukka lokalt utanfor reiret her, og pynta med granbar og kongler som heller ikkje har reist langt.

Julekransen frå i fjor, som vart samanraska av ei lyslenke, noko lin som vart dyrka utandørs den sommaren og nokre lilla pinnar frå ein dekorasjon har fått sin tradisjonsplass i stova. Det er no greit å ha noko slik det "alltid har vore", sjølv om det berre har vore ei jul her i reiret for fuglefamilien sin del.
Det har truleg blitt feira jul her sidan tredvetalet av ulike familiar, og det er jo ei stund. Men no startar våre eigne tradisjonar, den vesle fuglefamilien feirar jul her til skogs i år!

Å, ein stakkar var uheldig utanfor her i dag. Dei fleste ulukkene skjer i heimen, såklart.

Bonk, sa det i vindaugsruta, og gråsisikfrøken låg der på graset og rista i kroppen. Er det kramper eller noko anna?

Fugleungepappa tok hand om henne, og gav henne optimal pleie med innandørs oppvarming. Liten fugl ikkje var heilt trygg på det heile. Andre fuglar i vårt hus? Liten fugl hadde ein gong ei skjor på soverommet, og det er ei oppleving som ikkje freistar til gjentaking. Men denne var så liten og skjønn og stakkarsleg, såg ikkje umiddelbart ut til å vere til plage.

I starten lea ikkje sisikfrøken på noko som helst, berre blinka med augene - blonk- blonk.
Så tok ho til å opne nebbet. Beina var urørlege, ho reagerte ikkje på å bli snudd eller kitla under fugleføtene.
Men hovudet vart snart bevegeleg, ho kika seg rundt, sat framleis heilt stilt i handa som heldt henne.
Kanskje vi skulle funne ei eske ho kan ligge i?

Men det ville ho no ikkje. Fuglar skal ikkje bu i pappkassar! Så ho tok til vengene etter det kvarteret ho hadde fått summa seg etter smellen i glasruta, og small inn i glasruta frå innsida, men ikkje fullt så hardt denne gongen. Desse rutene var farlege, så ho stakk beine vegen til skogs igjen så snart skyvedøra var opna og luftvegen fri.

Og fugleungen vår, som sov seg gjennom det heile... Det verka faktisk ikkje som ho trudde på historia ein gong, då den vart fortald då ho vakna...

Stillheten

legger seg som en fugleunge mellom dine hender

din eneste venn

Utdrag frå "Stillheten efterpå" av Rolf Jacobsen.